نگاهی به حیات علمی و اجتماعی آیت الله احمدی میانجی

اشاره

در سال گشت رحلت فقیه ژرف اندیش و عالم ربانی آیت‌الله میرزا علی احمدی میانجی قرار داریم. هم او که "علم" و "عمل" را به هم آمیخت و میوه‌های این شجره طیبه را که رفتار و سلوک الهی و عملکرد‌های ممزوج با ارزش‌ها و هنجارهای والای اسلامی است به خوبی بارور نمود و به همین دلیل در تمام عرصه‌های فعالیت‌های علمی و اجتماعی آثار و ثمراتی ارزشمند به وجود آورد، به گونه‌ای که در مواجهات و تعاملاتش عطر خوشبوی اخلاق و رفتار اسلامی موج می‌زد و همگان را شیفته می‌نمود.

سالگرد رحلت این فقیه اخلاقی و عالم ربانی فرصتی است تا با حیات علمی و اجتماعی و سیره و روش اخلاقی او به اجمال و اشاره آشنا شویم.

حضرت آیت‌الله میرزا علی احمدی میانجی در چهارم محرم الحرام سال 1345 هجری قمری مطابق با 23 تیر ماه سال 1305 هجری شمسی در روستای پورسخلو واقع در 24 کیلومتری غرب شهرستان میانه از شهرهای آذربایجان شرقی دیده به جهان گشود، دوران کودکی خود را در کنار پدر و مادر خود با یادگیری دروس متداول آن زمان سپری نمود، کتاب گلستان سعدی، نصاب الصبیان، منشات امیر نظام، ابواب الجنان، تاریخ معجم و کتاب جامع المقدمات را پیش پدر بزرگوار و عموزاده پدرش خواند و در حدود 12 سالگی جهت کسب دانش عازم شهرستان میانه گردید. در سال 1363 هجری قمری در حالی که کتاب شرح لمعه را در میانه پیش اساتید خود تمام کرده بود جهت ادامه تحصیل به تبریز و پس از چند ماه توقف به قم هجرت نموده و تا آخرین لحظات زندگی در قم سکونت نمودند.

خاندان
الف: پدر - پدر بزرگوار آیت‌الله احمدی مرحوم آخوند ملا حسینعلی احمدی که از روحانیون پر تلاش و به نام منطقه - اوچ تپه - بوده، در همان روستا به دنیا آمد و پس از تحصیل مقدمات علوم دینی و کتب فارسی جهت ادامه تحصیل عازم تبریز شده و از سال 1331 تا سال 1336 هجری قمری در مدرسه حسن پاشا به تحصیل علوم حوزوی تا مقطع کتاب لمعه اشتغال یافت و سرانجام به علت قحطی شدید سال 1336 هجری قمری به اجبار ترک تحصیل کرده و به موطن خود مراجعه نمود. وی جهت امرار معاش به کشاورزی اشتغال داشت و اکثر اوقات خود را در راه هدایت مردم و تبلیغ دین و پاسخ به سئوالات شرعی و اصلاح ذات البین و رفع حوائج آنان صرف نموده و در این راه از هیچ تلاشی فروگذار نمی‌کرد و در خانه‌اش به روی همه باز بود.

ب: مادر- مادر ایشان سیده معصومه دختر حاج سید زین العابدین از سادات محترم و به نام منطقه بود. معظم له درباره مادر و جد مادری خود چنین می‌نویسند: مادرم نیز از سادات موسوی است که سلسله‌ای از سادات محترم هستند، اگر چه در شناسنامه حسینی شناخته می‌شوند... جد مادری من مرحوم حاج سید مهدی می‌باشد...

جدم مرحوم حاج سید زین العابدین به سخاوت مشهور بود. و در خانه‌اش به روی تمام افراد منطقه باز بوده است، حتی بیاد دارم که یک حیاط مخصوص برای میهمان داشت و کسی نقل می‌کرد که من فقط موظف به آوردن آب از چشمه برای میهمانان بودم.

ج: جد پدری - جد آن مرحوم، حضرت حجت الاسلام شیخ احمد از روحانیون ملا و با سواد متقی بود که با اشتغال به کشاورزی امرار معاش می‌نمود.

ح: جد بزرگ - مرحوم حجت الاسلام شیخ علی فرزند نظر علی در قریه جهاندیز که نزدیک شهر میانه است به دنیا آمده و پدرش نظر علی در خانه خود بافندگی داشته است. وقتی پسرش بزرگ شد او را جهت تحصیل علم به حوزه علمیه تبریز فرستاده است. مرحوم نظر علی از نظر مال دنیا تهی دست بوده و نمی‌توانسته هزینه تحصیل فرزندش را تامین کند فلذا آن مرحوم در ضمن درس خواندن مجبور بوده که کتابهای درسی را برای خود اسنساخ نماید زیرا پول خرید کتاب را نداشته است روی همین جهت شرایع و دو جلد شرح لمعه را نوشته که الان شرایع و یک جلد لمعه موجود است. آن مرحوم در علوم فقه و کلام بصیرت داشت.

اساتید - آیه‌الله احمدی میانجی سطوح عالیه را در محضر اساتید بزرگ آیه‌الله شیخ موسی زنجانی و آیه‌الله آقای سید حسن قاضی طباطبائی و آیه‌الله احمد کافی الملک و آیه‌الله نجفی مرعشی به پایان رساند.

پس از اتمام سطوح عالیه در درس فقه و اصول آیه‌الله العظمی بروجردی و به مدت شانزده سال در درس آیه‌الله العظمی محقق داماد تلمذ نمود و همزمان در خدمت آیات عظام گلپایگانی و شیخ هاشم آملی حاضر شده و استفاده‌های فراوانی برده و به درجه اجتهاد نائل آمد. ایشان فقیه و مجتهد بدون ادعا بود و تا آخر عمر به تدریس دروس سطح عالی کفایه و مکاسب اکتفا نموده و در پاسخ استدعای شاگردان و علاقمندان به تدریس خارج و نوشتن رساله عملیه می‌فرمود الحمدلله به اندازه کافی رساله عملیه و درس خارج وجود دارد و نیازی به تدریس خارج و رساله عملیه من نیست، به آیات دیگر مراجعه نمائید.

در خاطرات خود می‌گویند: من نه اجازه اجتهاد دارم و نه اجازه نقل حدیث. روال کار من این طوری است، به قول بعضی‌ها بی‌مزه‌گی هم خودش یک مزه است. دنبال اجازه نرفتم و به این فکر هم نبودم که از اساتید اجازه‌ای بگیرم. با خود می‌گفتم اگر سواد داریم که داریم و اگر نداریم با نوشته گرفتن که آدم با سواد نمی‌شود.

دوستان و هم مباحثه‌ها - یکی از لطاف الهی برای ایشان داشتن دوستان و هم مباحثه‌های خوب بود. بعضی از دوستان ایشان که تقریبا همیشه با هم مانوس و نزدیک بودند عبارتند از: آیه‌الله سید موسی شبیری، آیه‌الله سید مهدی روحانی، آیه‌الله سید ابوالفضل میر محمدی، آیه‌الله سید اسماعیل موسوی زنجانی، آیه‌الله مشگینی، آیه‌الله سید عبدالکریم موسوی اردبیلی، آیه‌الله شیخ احمد آذری قمی و آیه‌الله شیخ احمد پایانی

تالیفات و آثار مکتوب ایشان- آیت‌الله احمدی میانجی در وادی تحقیق و تالیف نیز در شمار شخصیتهای کم نظیر قرار دارند. در آثار ایشان اتقان، شکوفائی، پویائی و نوآوری می‌درخشد. در هر زمان به تناسب نیاز جامعه تحقیق و تالیفی را به یادگار گذاشته‌اند برخی از آثار مکتوب ایشان که به چاپ رسیده است عبارتند از:

1 - مکاتیب الرسول در چهار جلد

2- التبرک

3- مواقف الشیعه در سه جلد

4- مالکیت خصوصی در دو جلد

5- السجود علی‌الارض(1)

6- الاسیر فی الاسلام (2)

7- مکاتیب الامام الرضا(ع)

8- احادیث اهل‌البیت من طرق اهل السنه جلد اول (3)

برخی از آثار مکتوب ایشان که به چاپ نرسیده است.

1 - مکاتیب الائمه علیهم السلام

2 - المقتطف الائمه علیهم‌السلام

3 - ازاحه الارتیاب عن حدیث الباب

4 - دست نوشته‌‌های فراوانی در زمینه‌های مسائل فقهی و تاریخی و شرح حال

اصحاب امیرالمومنین(ع) به یادگار مانده است.

ویژگیها و دیدگاهها

1- اخلاص: عطر اخلاص از تمامی حرکات و سکنات ایشان برای همگان قابل استشمام بود،‌ در همه کارها خدا را درنظر می‌گرفت و از هوی و هوس صرفنظر می‌کرد، از ریاکاری و تظاهر هم در زمینه‌های علمی و هم در مکارم اخلاقی شدیدا پرهیز می‌کرد.

2- تقوا: ایشان نفی‌گرائی و گوشه‌گیری و عزلت را تقوا نمی‌دانستند، انزوا را طرد می‌کردند،‌ بلکه تقوا را در مفهوم مثبت آن - در میان مردم و اجتماع زیستن و خدمت به مردم و اسلام - عینیت می‌بخشیدند.

3- ولایت فقیه: ایشان به ولایت مطلقه فقیه اعتقاد داشته و به احکام حکومتی شدیدا معتقد و انقیاد داشتند حتی قوانین و مقررات معمولی را لازم‌الرعایه می‌دانستند و می‌فرمودند: اگر کسی مقررات راهنمائی و رانندگی را رعایت نکند و پلیس هم حضور نداشته باشد، لازم است جریمه مقرر در قانون را به صندوق دولت بپردازد.

4- عبادت: ایشان همیشه دو ساعت به اذان صبح برای تهجد و راز نیاز به درگاه الهی از خواب برمی‌خاستند، ولی بسیار آهسته که برای استراحت خانواده مزاحمت فراهم نشود، ایشان ریاضت را انجام واجبات و ترک محرمات تعریف می‌کردند و به اعتدال در امور حتی در عبادت و زیارت قبور ائمه(ع).

5 - خدمت به مردم: ایشان به خدمت به مردم علاقه وافری داشتند و از مراجعات مردم نه تنها خسته نمی‌شدند بلکه با کمال میل استقبال نموده و به اندازه توان خود در راه رفع مشکل آنان تلاش می‌نمودند حتی در هنگام صرف غذا و خواب تلفن را قطع نمی‌کردند.

6- حضور در جبهه‌های نور: آیه‌الله احمدی در دوران حیاتش به مدرسه و منبر و مسجد اکتفا نکردند بلکه در دوران دفاع مقدس جمهوری اسلامی ایران در مقابل هجوم عراق سالی دوبار به جبهه‌‌ها می‌رفتند و تا خط مقدم به سربازان لشکر اسلام سرکشی می‌کردند و آنان را به جهان فی‌سبیل‌الله و اطاعت از ولی‌فقیه تشویق می‌نمودند.

فعالیتهای اجتماعی

شهرستان قم:

الف: تاسیس جامعه اسلامی ناصحین؛ در سال 1370 هجری شمسی با همکاری وتلاش جمعی از روحانیون دلسوز جامعه اسلامی ناصحین. این تشکل با داشتن حدود سه هزار عضو در شهرستان قم به کار نصیحت و ارشاد و امر به معروف و نهی‌ازمنکر با زبان خوش مشغول‌اند.

ب: صندوق ذخیره علوی؛ ایشان یکی از اعضاء موسس صندوق قرض‌الحسنه ذخیره علوی قم می‌باشند که در راه رفع حوائج و نیازهای مادی مردم مستضعف و فقیر تلاش و کوشش می‌نمایند.

ج: موسسه خیریه الزهرا؛ این موسسه در سال 1369 هجری شمسی با پیشنهاد و هم فکری جمعی از اساتید حوزه علمیه قم و تنی چند از نیکوکاران محترم تاسیس شد که از جمله آنان مرحوم حضرت آیه‌الله احمدی میانجی و مرحوم آیه‌الله سید مهدی روحانی بودند.

د: فعالیتهای اقتصادی؛ ایشان در کنار فعالیتهای فکری و دینی از مسائل اقتصادی مردم غفلت نکرده و با توجه به ارتباط مداوم با قشر مستضعف جامعه نسبت به مسائل معیشتی آنان حساس بود، و لذا درآن دوران به ایجاد صندوق قرض‌الحسنه مهدیه و موسسه قالیبافی در شهرستان میانه همت گمارده و دوستان خود را به این نوع کارها تشویق می‌نمودند.

اولاد و فرزندان: حضرت آیه‌الله احمدی دارای پنج فرزند ذکور به نامهای 1 - محمدمهدی 2 - محمد 3 - رضا 4 - عباس 5 - جعفر و دو دختر به نامهای 1 - آمنه 2 - زینب می‌باشند.

در دوران دفاع مقدس با اینکه همه فرزندان پسرش در جبهه‌‌های دفاع حق حضور داشتند تنها فرزند پنجم ایشان به افتخار شهادت نائل آمده که الحق لیاقت این افتخار بزرگ را داشت. روحش شاد باد.

آیت‌الله احمدی میانجی در پاسخ به درخواست مکرر شاگردان برای نوشتن رساله عملیه می گفت: به اندازه کافی رساله وجود دارد،‌ به آیات عظام مراجعه کنید
آیت‌الله احمدی میانجی "تقوا" را انزوا و گوشه‌گیری نمی‌دانستند. بلکه تقوا را در مفهوم مثبت آن، در میان مردم زیستن و خدمت به جامعه و دین عینیت می‌بخشیدند
آیت‌الله احمدی میانجی تحقیقات ارزشمندی دارند که اتقان و پویایی در آن‌ها موج می‌زند